Acuka, Türk mutfağına özgü, genellikle kahvaltılarda veya meze olarak tüketilen zengin ve baharatlı bir sostur. Anadolu’nun farklı bölgelerinde farklı tariflerle hazırlanan bu lezzetin temel malzemesi tatlı ve acı biber salçasıdır. Acukanın lezzet ve kıvamını artırmak için kıyılmış ceviz, yoğunluk kazandırmak için bayat ekmek içi, pürüzsüz bir doku için ise zeytinyağı kullanılır. Ezilmiş sarımsak, kimyon, pul biber, karabiber ve tuz gibi baharatlarla harmanlanan bu sos, nar ekşisi veya limon suyu ile ferahlatıcı bir tat kazanır. Bazı tariflerde domates salçası ya da taze domates de eklenerek farklı bir aroma yakalanır. Yoğun acı sevenler ise isot gibi yöresel biber çeşitlerini tercih edebilir.

Gochujang, Güney Kore mutfağının geleneksel acı soslarından biridir ve tarih boyunca Korelilerin mutfağında önemli bir yere sahip olmuştur. Kökeni, Kore tarımında biberin yaygınlaşmaya başladığı 16. yüzyıla kadar uzanır. Koreliler o dönemde gıda saklama ve koruma yöntemleri geliştirmiş ve fermente ürünlerin sağlık üzerindeki olumlu etkilerini keşfetmişlerdir. Sosun karakteristik acı ve baharatlı tadını, kırmızıbiber tozu (gochugaru) sağlar. Geleneksel tariflerde, chapssal (yapışkan pirinç) ve soya fasulyesi tozu dikkatlice harmanlanarak büyük toprak kaplara (onggi) yerleştirilir. Onggiler, açık havada bırakılarak fermantasyon süreci boyunca doğal koşullara (gün ışığı, rüzgâr, sıcaklık değişimleri) maruz kalır. Bu doğal etkileşim, fermantasyonun gelişmesi ve malzemelerin zengin tatlar kazanmasında kritik bir rol oynar. Süreç, tarifin türüne bağlı olarak birkaç aydan bir yıla kadar devam edebilir ve sonunda ortaya, zengin aromalı geleneksel bir lezzet çıkar.

Piri piri sosu, Mozambik ve Portekiz mutfaklarının vazgeçilmez bir parçası olup kökeni Afrika’ya dayanan baharatlı bir sostur. İsmini, yapımında kullanılan biberlerden alan bu sos, Mozambik-Portekiz etkileşimlerinin gastronomik mirasını temsil eder. “Piri piri”, Kuzey Afrika’da kullanılan Svahili dilinde “acı biber” anlamına gelir ve küçük, oldukça acı bir biber türüdür. Mozambik’te bolca yetiştirilen bu biberler, 15. yüzyılda Portekizli kâşifler tarafından Avrupa’ya taşınarak kıtanın baharatlı sos kültürünü şekillendirmiştir. Mozambik’teki Portekizliler, yerel biberleri zeytinyağı ve sarımsak gibi kendi mutfak malzemeleriyle harmanlayarak piri piri sosunu geliştirmiştir. Sosun yapımında, piri piri biberleri ezilir veya ince doğranır. Ardından sarımsak, zeytinyağı, sirke veya limon suyu, tuz, karabiber ve paprika ile karıştırılır. Hazırlanan karışım birkaç gün dinlendirilerek tatların yoğunlaşması sağlanır.

Salsa roja, kökeni Aztekler ve diğer yerli Meksika halklarının domates ve biber gibi malzemeleri pişirerek ilk kez sos yapmasına kadar uzanan, Meksika mutfağının klasik lezzetlerinden biridir. İspanyolların Meksika’ya gelişiyle birlikte, bu geleneksel sos daha geniş bir mutfak anlayışının parçası hâline gelmiş ve zamanla ülkenin farklı bölgelerine yayılarak çeşitlenmiştir. Salsa roja sosun temel lezzetini, serrano veya jalapeño gibi acı biberler oluşturur. Domates, sarımsak ve soğan, sosa derinlik kazandıran diğer önemli malzemelerdir. Geleneksel tariflerde, domatesler ve biberler genellikle ızgarada ya da tavada kavrulur. Bu yöntem, malzemelerin doğal tatlarını yoğunlaştırırken sosa hafif isli bir aroma katar. Tuz, karabiber ve taze kişniş ile tatlandırılan sosa, bazı tariflerde kimyon veya misket limonu suyu da eklenerek farklı bir lezzet oluşturulur. Kavrulan malzemeler, soğan, sarımsak ve baharatlarla birlikte bir havanda ezilerek püre hâline getirilir. Ardından düşük ısıda pişirilerek kıvamı yoğunlaştırılır. Bazı tariflerde ise sos pişirilmeden de servis edilir.

Tayland mutfağının temel acı soslarından biri olan nam phrik, Tay halkının günlük yaşamında önemli bir yere sahiptir. Tayland’ın coğrafi çeşitliliğine göre değişiklik gösteren sosun her bölgeye özgü bir tarifi mevcuttur. Nam phrik sosunun temel malzemesi, dünyadaki en acı biber türlerinden biri olan Şili biberidir. Sos, sarımsak, fermente karides ezmesi, balık sosu, demirhindi veya limon suyu gibi güçlü tatlarla zenginleştirilir. Ayrıca, palm şekeri eklenerek hafif bir tatlılık sağlanır ve lezzet dengelenir. Bazı tariflerde kavrulmuş fındık veya kızarmış soya fasulyesi gibi ek malzemeler de kullanılır. Biber ve sarımsak, kavrularak veya ızgarada pişirilerek doğal aromaları yoğunlaştırılır. Malzemeler, geleneksel yöntemle havanda ezilerek pürüzsüz bir kıvam elde edilir. Genellikle buharda pişmiş sebzeler, taze salatalık dilimleri veya ızgara deniz ürünleriyle birlikte sunulur. Izgara etlerin veya deniz ürünlerinin üzerine gezdirilir. Tayland usulü yemeklerin yanında ise garnitür olarak sunulur.

Harissa, Tunus mutfağının en ikonik lezzetlerinden biridir ve ülkenin ulusal sosu olarak kabul edilir. Kökeni, Akdeniz ticareti ve baharat yollarına kadar uzanır. 16. yüzyılda İspanyollar tarafından Kuzey Afrika’ya getirilen biberin yerel mutfakla bütünleşmesiyle harissa ortaya çıkmıştır. Günümüzde Tunus’un yanı sıra Fas ve Cezayir mutfaklarında da sıkça kullanılan bu sos, bölgenin gastronomik zenginliğini temsil eder. Harissa sosunun tarifleri bölgelere göre farklılık gösterse de genellikle kurutulmuş acı biber, sarımsak, zeytinyağı, kişniş, kimyon tohumları, tuz ve limon suyu ile hazırlanır. Acı ve tatlı biberlerin dengeli bir şekilde harmanlanmasıyla bu sosa özgü bir tat elde edilir. Kurutulmuş biberler, hazırlık aşamasında ılık suda bekletilerek yumuşatılır ve çekirdekleri çıkarılarak fazla acılığı alınır. Yumuşamış biberler, sarımsak, baharatlar ve zeytinyağı ile birlikte havanda dövülerek ya da blenderde pürüzsüz bir kıvam alıncaya kadar karıştırılır. Son olarak, tuz ve limon suyu eklenir. Hazırlanan sos sterilize edilmiş kavanozlara konur ve üzerine zeytinyağı eklenerek uzun süre saklanabilir. Özellikle kuskus, tajin gibi geleneksel yemeklerde ve günlük sofralarda sıklıkla yer alır.

Karayip mutfağının en ünlü soslarından biri olan Scotch bonnet sosu, adını İskoçların geleneksel şapkasına benzeyen Scotch bonnet biberinden alır. Bu biber çeşidi, Afrikalılar aracılığıyla Karayipler’e getirilmiş ve zamanla yerel yemek kültürünün vazgeçilmez bir parçası hâline gelmiştir. Scotch bonnet biberi, Karayipler’in sıcak ve nemli ikliminde yetişir ve bölgenin simgelerinden biri olarak kabul edilir. Sosun temel malzemeleri arasında Scotch bonnet biberi, mango, ananas, sirke, soğan, sarımsak, zencefil, tuz ve şeker bulunur. Bazı tarifler, baharat karışımları ve kişniş gibi ek malzemelerle zenginleştirilir. Sosun hazırlanışında, biberler saplarından ayrılır ve çekirdekleri istenen acılık seviyesine göre ayıklanır. Doğranmış biberler, sirke, soğan, sarımsak ve diğer malzemelerle birlikte blenderde ya da havanda pürüzsüz bir kıvama getirilir. Elde edilen karışım, düşük ateşte kısa bir süre pişirilerek tatların daha iyi harmanlanması sağlanır. Scotch bonnet sosu yalnızca acılığıyla değil, tropikal meyve aromalarıyla birleşen hafif meyvemsi tadıyla da öne çıkar. Bu benzersiz lezzet, sosu Karayip mutfağının vazgeçilmez bir parçası yapar. Sosun hafif akışkan kıvamı ve parlak sarı-turuncu rengi, bölgenin tropikal doğasını yansıtır.