1973 yılında, yeni bir çağı başlatan ilk cep telefonu konuşmasının üzerinden yarım asırdan fazla bir zaman geçti. Yaklaşık bir kilo ağırlığında olan o tuğla görünümlü cep telefonundan 30 dakikalık bir görüşme yapabilmek için 10 saat şarj etmek gerekiyordu. Sokakta yürürken biriyle kablosuz konuşmak, o dönem için âdeta bir bilim kurgu sahnesiydi. New York sokaklarında iki mühendisin elinde o dev telefonla gerçekleştirdiği bu ilk görüşmenin, aslında bir çağın başlangıcı olduğunu o an kimse tahmin edemezdi. Bugün cep telefonları avuç içimize sığacak kadar küçüldü ama hayatlarımızdaki yeri büyüdü. Hatta öyle ki, telefonumuzu yanımızda bulamadığımızda hissettiğimiz kaygı, huzursuzluk ve panik durumu, artık “nomofobi” adıyla bilimsel olarak tanımlanıyor.

“Nomofobi” terimi, ilk olarak 2008 yılında İngiltere’de yapılan bir araştırma sırasında ortaya çıktı. Bir İngiliz posta ve telekomünikasyon şirketi tarafından yapılan bu araştırmada, katılımcıların %53’ü, telefonları yanlarında olmadığında ciddi bir anksiyete yaşadıklarını belirtti. Özellikle gençlerde bu oranın daha da yüksek olduğu tespit edildi. Bu bulguların ardından, teknolojik bağımlılığın psikolojik etkileri üzerine daha geniş çaplı araştırmalar başlatıldı. Başlangıçta basit bir rahatsızlık gibi görünen bu durum, günümüzde psikolojik bir bozukluk olarak kabul edilme eşiğine gelmiş durumda.

Nomofobi, özellikle 15-35 yaş aralığındaki kişilerde daha sık gözlemleniyor. Bu yaş grubu, dijital teknolojilerin içine doğmuş ya da onlarla genç yaşta tanışmış bir kuşak olduğu için, akıllı telefonlar günlük yaşamlarının ayrılmaz bir parçası hâline gelmiş durumda. Sosyal medyada aktif olmak, çevrimiçi iletişimi sürdürmek ve anlık bilgiye erişmek gibi alışkanlıklar “bağlı kalma” ihtiyacını artırıyor. Akademik çalışmalar, özellikle üniversite çağındaki gençler ve büyük şehirlerde yaşayanların dijital dünyayla daha fazla temas hâlinde olduğunu, bu nedenle telefondan uzak kalma düşüncesinin onlarda daha fazla kaygıya yol açtığını belirtiyor. Yani, dijitalleşmenin yoğun olduğu çevrelerde nomofobi riskinin arttığı söylenebilir.

Uzmanlar, dijital bağımlılığın temelinde “sürekli bağlı kalma” isteğinin yattığını belirtiyor. Özellikle sosyal medya beğenileri, gelen bildirimler ve anlık mesajlar, beynin ödül mekanizmasını harekete geçiriyor. Bu uyarılar, mutluluk hissi veren dopamin hormonunun salgılanmasına neden oluyor. Zamanla bu durum, kişinin aynı duyguyu tekrar yaşamak istemesiyle bir alışkanlığa, hatta bağımlılığa dönüşebiliyor.

Nomofobinin başlıca belirtileri arasında şunlar öne çıkıyor:

• Telefonun şarjının bitmesinden yoğun kaygı duymak.
• Sinyal kaybı ya da internetin olmaması durumunda huzursuz hissetmek.
• Telefon evde unutulduğunda panikatak benzeri belirtiler yaşamak.
• Uyumadan önce veya uyanır uyanmaz telefona bakma ihtiyacı duymak.
• Sosyal ilişkilerde dikkatin dağılması veya sürekli telefona yönelmek.

Akademik çalışmalar, nomofobinin yalnızca telefonla ilgili olmadığını, daha derinlerde yatan bir kontrol kaybı ve yalnız kalma korkusunun da bu durumun temelinde yer alabileceğini belirtiyor. Uzun vadede anksiyete bozuklukları, uyku düzensizlikleri, odaklanma sorunları, sosyal izolasyon gibi sonuçlar doğurabilen nomofobi, modern yaşamın görünmez tehlikelerinden biri hâline gelmiş durumda. Dijital bağlantının sürekli açık kalması gerektiği düşüncesi bireyleri sürekli tetikte, gergin ve duygusal olarak bağımlı bir hâle getirebiliyor.

Nomofobiyle mücadelede dijital okuryazarlık, sağlıklı teknoloji kullanımı ve dijital detoks uygulamaları büyük önem taşıyor. Uzmanlar, nomofobi ile başa çıkmak için şu önerilerde bulunuyor:

• Günün belirli saatlerinde telefon detoksu yapmak.
• Bildirimleri kapatmak ve telefon kullanımını sınırlamak.
• Telefonu uyku saatinden en az 1 saat önce bırakmak.
• Dijital detoks günleri planlamak.
• Gerçek hayattaki sosyal etkileşimleri artırmak.

Nomofobi, dijital çağın kaçınılmaz bir sonucu gibi algılansa da uzmanlar bu durumun “yeni normal” olarak kabul edilmemesi gerektiğini vurguluyor. Teknolojiyle sağlıklı sınırlar çizmenin ve dijital araçları yalnızca birer araç olarak görmenin önemi büyük. Aksi takdirde, nomofobi bireysel refahı derinden etkileyen ciddi bir bağımlılığa dönüşebilir.