Güneşi çok seven, kumlu, tınlı veya humuslu toprakta yetişebilen kayısı ağacı evimizin bahçesinde bile büyüyebilir. Tabii toprağa ekmeden önce sert kabuğunu kırarak içindeki tohumu çıkarmak gerekir. En az meyvesi kadar kıymetli olan kayısı çekirdeği, yağı çıkarılarak özellikle ilaç ve kozmetik sanayinde kullanılır, sert kabuğu ise çoğunlukla yakacak olarak değer görür.

Üretilen kayısının yarısından fazlası kurutularak tüketilmektedir. Kayısı kurusu iki çeşittir: sarı kayısı ve gün kurusu. Kükürtle kurutularak sarı rengi korunan ve raf ömrü uzatılan kayısılara doğrudan kuru kayısı da denmektedir. Gün kurusu ise doğal yollardan güneşte bırakılarak kurutulan kayısı kurularına denir. Diğerine göre bozulmaya yatkın ama daha doğaldır. Kurutulan kayısılar yıl boyunca tüketilebilir.

Bu yaz meyvesini yıl boyunca yiyebilmenin bir yolu da reçelini veya püre haline getirerek marmeladını yapmaktır. Taptaze ekmek dilimleri üzerine sürülen kayısı reçeli veya marmeladı, kahvaltı sofralarını çok daha keyifli hale getiren detaylar arasındadır.

Taze kayısıların ilave edilebildiği tarifler arasında tart, turta, kek, kurabiye gibi hamur işleri başı çeker. Hatta bu tariflerde taze kayısı yerine kayısı reçeli de kullanılabilir. Ve sadece hamur işi değil parfe gibi yaz tatlılarında da kayısı meyvesi iyi bir eşlikçidir.

Kuru kayısı ise hem tatlı hem tuzlu tariflerin malzemesi olabilir. Tatlısı için şu tarifi deneyebilirsiniz: 10 adet kayısıyı 5-10 dakika sıcak suda bekleterek bir avuç fındıkla birlikte blender’dan geçirin. Püre kıvamına gelen karışımı minik minik toplar haline getirin ve sonra Hindistan cevizine bulayın. Kayısı topları ara öğün veya atıştırmalık olarak tüketebileceğiniz besleyici lezzetlerdir.

Kuru ya da taze kayısı dilimleri, içine ilave edildikleri salata çeşitlerine hoş bir koku, tat ve renk katar. Bilhassa kuru kayısının ilave edilebileceği başka bir tuzlu tarif de et yemekleri olacaktır. Nasıl olur demeyin… Örneğin Osmanlı mutfağının kuzu etiyle yapılan tencere yemeği mutancanın malzemeleri arasında kuru kayısı da yer almaktadır.

Ülkemizde kayısının taze ve kurusundan sonra en çok tüketilen şekli yoğun kıvamı ve şekerli tadıyla damakları şenlendiren suyudur. Daha doğal olacağı için kayısı suyunu hazır almak yerine evde hazırlamayı tercih edebilirsiniz. Bununla birlikte kayısı, kurusundan hoşaf, tazesinden komposto yapılarak da içecek formuna getirilebilir.