Yeryüzündeki tüm yılanların Şahmeran’dan türediğine inanılır. Yerin yedi kat altında yaşayan Yılan Ata Şahmeran, tüm yılanlara hükmeder. Efsanenin çoğu örneğinde dişi olduğu kabul edilen Şahmeran bu sebeple Yılan Ana olarak da bilinir.

Bir diğer yandan Şahmeran’ın erkek olarak kabul edildiği örnekler de bulunur. Hatta bazı hikayelerde Şahmeran’ın ölümüyle sonuçlanan olaylar zinciri Şahmeran’ın Tarsus Padişahı’nın kızına aşık olması ile başlar ve onun peşinden öldürüleceği hamama gitmesiyle kaçınılmaz sona doğru ilerler.

Tüm Şahmeran efsanelerinde Şahmeran’ın krallığına kabul edilen genç bir erkek bulunur. Bu karakter çoğu hikayede Lokman Hekim ya da Camsab’tır. Camsab arkadaşları tarafından ormandaki bir kuyuda bırakılan bir çocukken, Lokman Hekim kaderi dünyanın en başarılı doktorlarından biri olmak olan bir gençtir.

Efsaneye göre Şahmeran her derde deva olabilecek, her hastalığı iyileştirebilecek bir yaratıktır. Ama Lokman Hekim onu ormanda bulduğunda yaralı haldedir ve yardıma ihtiyacı vardır. Lokman Hekim onu sarayına taşır, tedavisine yardımcı olur. Bunun karşılığında Şahmeran tıp bilgisini onunla paylaşır. Şahmeran’ın tıp bilgisine hakimiyeti o kadar fazladır ki günümüzde de kullanılan tıp sembolündeki yılanın Şahmeran olduğu düşünülmektedir.

Şahmeran efsanesinden kaynaklanan tüm hikayeler, Şahmeran’ın ölümüyle sona erer ve bu ölüm hamamda gerçekleşir. Ömrü boyunca bir kez olsun Şahmeran’ı gören bir insan hamama girdiğinde sırtı aynı bir yılan gibi pul pul olur. Şahmeran’ın yerini bilen bir kişi varsa onu bulmanın tek yolu, hamama girdiğinde sırtını kontrol etmektir. Bulunduğu zaman, hamama getirilen Şahmeran burada öldürülür. Günümüzde Tarsus’un Kızılmurat ilçesinde bulunan Şahmeran Hamamı’nın, Şahmeran’ın öldüğü yer olduğuna inanılmaktadır.

Şahmeran öldüğü zaman vücudu üç parçaya bölünür ve kaynatılarak suyu çıkarılır. Bu üç farklı sudan biri tedavi edici özelliktedir, biri içen kişiyi öldürecek bir zehirdir, üçüncüsü ise içene tıp konusunda eşsiz bir bilgelik verecektir. Efsaneye göre Lokman Hekim ya da Camsab olarak değişen karakter bilgelik veren suyu içer ve dünyaca tanınan ünlü bir tıp insanına dönüşür.

Efsaneye göre Şahmeran’ın hükümdarlığı altındaki yılanlar Şahmeran’ın öldüğünü haber almamışlardır. Çünkü Şahmeran yeraltındaki saraydan çıkarken diğer yılanlara önce hamama gideceğini oradan da bir düğüne katılacağını söylemiştir. Yeraltındaki yılanlar yeryüzünde çalınan davulları duydukça düğünün devam etmekte olduğunu düşünür, Şahmeran’ın geri dönüşünü beklerler. Efsaneye göre Kıyamet Günü geldiğinde ve davullar sustuğunda yılanlar Şahmeran’ın öldüğünü anlayacak ve onun öcünü almak için yeryüzüne çıkarak, hamamlardan başlamak üzere her yeri istila edeceklerdir.

Şahmeran hikayesi popüler kültürde de çeşitli şekillerde karşımıza çıkmaktadır. Zülfü Livaneli’nin yönettiği Şahmaran filmi, efsanenin bir uyarlamasıdır. Bu filmde Şahmeran’ı sinemamızın Sultanı Türkan Şoray canlandırır.