Çinicilik 12. yüzyıldan bu yana süregelen Türk zanaatkârlığını yansıtan bir sanattır. Minai (çok renkli ve sır üstü boyama), lüster (metal oksitlerle yapılan parlak ve ışıltılı yüzey), perdah (parlak ve pürüzsüz bir yüzey elde etme yöntemi) ve sır altı gibi tekniklerle uygulanır. Kökeni Çin’e dayanmakla birlikte Karahanlılardan Osmanlı’ya uzanan süreçte Türk kültürüyle bütünleşmiş ve 15. ila 18. yüzyıllar arasında zirveye ulaşmıştır. Bu dönemin en göz alıcı örnekleri arasında Yeşil Camii, Muradiye Camii, Çinili Köşk ve Üsküdar Çinili Camii yer alır.

16. yüzyıldan bu yana çini ustaları, geleneksel reçetelerle hazırladıkları çinilerde genellikle sır altı tekniğini kullanmıştır. Önce hamur şekillendirilir, astarlanır ve fırınlanarak sert, gözenekli ve pürüzsüz bir yüzey elde edilir. Kâğıt üzerine çizilen desenler, ince işçilik gerektiren ajur tekniği ile delinip kömür tozuyla yüzeye aktarılır; ardından dış konturlar siyah boya ile elle çizilir. Desenler çeşitli renklerle boyandıktan sonra seramiğin üzeri sır ile kaplanır ve ikinci kez 900-940 °C’de pişirilir. Böylece çininin yapımı tamamlanır.

Çinilerdeki her motif ve renk bir anlam taşır. Lale, gül, karanfil, servi veya hayat ağacı yalnızca estetik bir süsleme unsuru değil, aynı zamanda derin sembolik anlamlar içerir. Lale hem harf yapısı hem de sayısal değeriyle kutsal kavramlarla ilişkilendirilirken; hayat ağacı ölümsüzlüğün, gül aşkın ve güzelliğin, karanfil ise sevgi ve bağlılığın simgesidir. Bu sembolik dil, yalnızca motiflerle değil, renklerin kullanımıyla da kendini gösterir. İznik çinilerinin mercan kırmızısı ve turkuaz mavisi yalnızca göze hitap etmez; gökyüzü, su ve yaşam enerjisinin yansımasıdır. Geleneksel çinilerde beyaz veya lacivert fon üzerinde kırmızı, kobalt mavisi, turkuaz mavisi ve yeşil renkler karakteristik olarak kullanılır.

Geleneksel çini sanatına karakter kazandıran en temel unsur; ham maddeden boyalara, fırınlama süreçlerinden süsleme tekniklerine kadar nesiller boyunca aktarılan zanaatkârlık bilgisidir. Bu geleneğin taşıyıcıları çini ustalarıdır. Günümüzde Türkiye’de yaklaşık 5.000 çini ustası bulunmaktadır. Atölyelerde şekillendirmeyi yapan “çarkçı”, süsleme ve konturları çizen “tahrirci”, desenleri renklendiren “boyamacı” ve fırınlama işini üstlenen “fırıncı” gibi ustalar; kalfalar ve çıraklar birlikte bu geleneğin yaşatılmasında önemli rol oynar.

Çini bilgisi ve ustalık geleneği, usta-çırak ilişkisiyle kuşaktan kuşağa aktarılmaktadır. “El almak” geleneğiyle kalfalar, ustalarından yalnızca teknikleri değil, aynı zamanda etik değerleri de öğrenir. Çini, mimaride estetiği ve kültürel mirası gelecek kuşaklara taşırken, kamusal ve dinî yapıların cephelerini süsleyerek kent kimliğinin ayrılmaz bir parçası hâline gelmiştir. Bu gelenek; Kütahya, İznik ve Çanakkale’nin yanı sıra Antalya, Konya, Kayseri, Sivas ve İstanbul’daki simgesel yapılarda da özel bir yer tutar.

Günümüzde bu geleneğin yaşayan örneklerinden biri de sanatkâr Mehmet Gürsoy’dur. 1950 yılında Denizli’nin Bekilli ilçesinde doğan ve 10 yaşında ailesiyle Kütahya’ya taşınan Gürsoy, 1975’ten bu yana çini sanatını profesyonel olarak sürdürmektedir. UNESCO tarafından 2009 yılında “Yaşayan İnsan Hazinesi” ünvanıyla onurlandırılan Mehmet Gürsoy, Kütahya’daki atölyesinde 16. yüzyıl desenlerini modern tekniklerle birleştirerek çini sanatını zamansız kılmaya devam etmektedir. 50 ülkede 72 sergi açan sanatkârın hikâyesi videoda!