Dünyanın en pahalı baharatı olarak bilinen safran, ülkemizde başta Safranbolu olmak üzere çeşitli il ve ilçelerimizde yetiştirilmektedir. Safranbolu’nun kendine özgü mikroklimatik koşulları, bu nadir ve değerli baharatın yetiştirilmesi için mükemmel bir ortam oluşturmaktadır. Safranbolu safranı, 2024 yılında Avrupa Birliği tarafından coğrafi işaret tescili alarak uluslararası alanda tanınmış ve koruma altına alınmıştır. Bu gelişme, safranı Türkiye’nin AB’den coğrafi işaret alan ilk baharatı olarak özel bir konuma taşımıştır. Tescil ürünün kalitesini, orijinalliğini ve bölgeye özgü kimliğini güvence altına alırken, ekonomik değerini de önemli ölçüde artırmıştır.

Gastronomi, tıp ve kozmetik gibi pek çok alanda kullanılan Safranbolu safranı, ekimden hasada kadar büyük bir titizlik ve emek gerektiren zahmetli bir üretim sürecine sahiptir. Bu özellikleriyle hem yerel kültürün bir parçası hem de uluslararası bir değer olarak öne çıkmaktadır.

Araban sarımsağı, Gaziantep’in Araban ilçesinde yetişen, yüksek aroması ve kendine özgü kokusuyla dikkat çeken bir sarımsak türüdür. Türkiye’deki toplam sarımsak üretiminin %35’ini karşılayan bu ürün, diş yapısının belirginliği ve kabuk özellikleriyle diğer türlerden kolayca ayrılır. Yoğun aroması sayesinde mutfaklarda sıkça tercih edilen Araban sarımsağı, aynı zamanda doğal antibiyotik özellikleriyle sağlık açısından da önemli bir yere sahiptir. 2024 yılında Avrupa Birliği’nden coğrafi işaret tescili alarak Gaziantep’in uluslararası düzeyde tanınan ürünleri arasına giren Araban sarımsağının tescil edilmesinin sebepleri arasında bölgeye özgü yetiştirme teknikleri, iklim ve toprak koşullarının ürüne kattığı eşsiz lezzet ve kalitenin korunması yer alıyor.

2024 yılında da Avrupa Birliği’nden coğrafi işaret tescili alan 24. ürünümüz olan Bursa şeftalisi, tatlı ve sulu yapısıyla yalnızca ülkemizde değil, uluslararası pazarda da büyük ilgi gören bir üründür. Yüksek şeker içeriği, doğal aroması ve yumuşak dokusu sayesinde hem taze tüketimde hem de reçel ve tatlı gibi işlenmiş ürünlerin yapımında sıkça tercih edilir. Lezzeti ve göz alıcı görünümüyle ülkemizin en seçkin tarım ürünlerinden biri olarak öne çıkar. Bu şeftalinin dikkat çekici diğer özellikleri ise kabuğunun ince ve tüylü olmasıdır. Bursa’nın verimli toprakları ve ılıman iklimi, bu şeftalinin yetişmesi için ideal koşulları sunar. Bursa’da yoğun olarak üretilmesi bölgenin şeftaliyle özdeşleşmesine yol açmıştır. Bu nedenle Bursa, ülkemizde “şeftalinin anavatanı” olarak anılmaktadır.

Zengin bitki çeşitliliği sayesinde arıcılık için ideal bir doğal ortam sunan Bingöl’de 1.200’den fazla bitki türü bulunur ve bunların büyük bir kısmı bal üretimi için uygun özelliklere sahiptir. Bu zenginlik, Bingöl balının yüksek kalitede ve saf bir ürün olarak öne çıkmasını sağlar. Bingöl balı, bölgenin eşsiz bitki örtüsünden kaynaklanan kendine has tat, aroma ve kıvamıyla diğer ballardan ayrılır. Yüksek polen içeriği ve doğal şeker dengesi, bu özel balın karakteristik özelliklerini oluşturur.

Bingöl Üniversitesinin öncülüğünde yürütülen uzun soluklu çalışmalar sonucunda Bingöl balı, 2022 yılında Türkiye’de coğrafi işaret aldı. Bu başarı, Avrupa Birliği’ne yapılan başvuruyla uluslararası boyuta taşındı ve 2024 yılında AB coğrafi işaret tescilini kazanarak global düzeyde tanınan bir değer hâline geldi.

Konya’nın Hüyük ilçesinde yetiştirilen Hüyük çileği, bölgenin iklim koşulları ve özel toprak yapısı sayesinde kendine özgü aroma kazanmıştır. Parlak kırmızı rengi ve dayanıklılığıyla dikkat çeken Hüyük çileği, yetiştirme tekniği ve bölge topraklarının ağır metallerden arınmış olması sayesinde çevresel kirleticilerden etkilenmez. Su tutma kapasitesi ve drenaj özellikleri oldukça iyi olan, hava geçirgenliği yüksek topraklarda yetişen bu çilek, yaz aylarında nem oranının %60’ın altına düşmemesi sayesinde olgunlaşma döneminde su kaybını minimum düzeyde tutar. Bu doğal koşullar, meyvenin ani olgunlaşma riskini azaltarak sertlik, sululuk ve hafif mayhoş tat gibi özellikler kazanmasını sağlar. Hüyük çileği üretiminde, kimyasal gübre kullanımına mümkün olduğunca yer verilmez; bunun yerine çiftlik gübresi kullanılarak toprağın organik madde açısından zenginleştirilmesi sağlanır. Bu yöntem, çileğin kendine has kalite özelliklerini kazanmasında büyük rol oynar. 2024 yılında Avrupa Birliği tarafından coğrafi işaret tescili alan Hüyük çileği, Türkiye’nin uluslararası düzeyde tanınan 25. coğrafi işaretli ürünü olarak önemli bir başarıya imza atmıştır.

Osmaniye yer fıstığı, 2003 yılında Türkiye’de coğrafi işaret tescili almasının ardından, 2024 yılında Avrupa Birliği’nden coğrafi işaret tescili kazanarak uluslararası alanda tanınırlık elde etmiştir. Kendine özgü özellikleriyle dikkat çeken bu yer fıstığı, ince kabuğu ve kolay soyulabilir yapısıyla tüketicilere pratik bir kullanım sunar. Yüksek protein ve yağ içeriği sayesinde besleyici bir gıda kaynağı olan Osmaniye yer fıstığı, sağlıklı yağ asitleri içeriğiyle enerji deposu olarak kabul edilir. Türkiye’nin yer fıstığı üretiminde verimlilik açısından lider konumunda olan Osmaniye, dünya ortalamasının iki katından daha yüksek verimlilikle üretim yapmaktadır. Osmaniye yer fıstığı, çerez olarak kavrulmuş hâlde tüketilmesinin yanı sıra fıstık ezmesi yapımında ve yemeklik yağ üretiminde de kullanılır. Üretim sürecinde israf edilmemesi adına, yağı çıkarıldıktan sonra kalan küspesi hayvan yemi olarak değerlendirilir. 2024 yılında AB’den alınan coğrafi işaret tescili, Osmaniye yer fıstığının özgün yetiştirme teknikleriyle belirli bir coğrafyada üretildiğini garanti altına almış, kalitesini ve değerini korumak adına önemli bir adım olmuştur. Bu tescil, Osmaniye tarımına ekonomik olarak büyük katkı sağlarken, ürünün uluslararası pazardaki bilinirliğini ve prestijini de artırmıştır.

Söke pamuğu, Aydın’ın Söke ilçesinde yetişen, 2024 yılında Avrupa Birliği tarafından coğrafi işaret tescili almış ve bu tescili alan ilk pamuk ürünü olarak kayıtlara geçmiştir. Söke’nin kendine özgü iklimi ve verimli toprak yapısı, bölgenin Türkiye’nin kaliteli pamuk üretiminde öncü olmasını sağlamaktadır. Söke pamuğu; ipliklerinin inceliği ve dayanıklılığı, lif uzunluğu, yumuşak dokusu ve yüksek kalitesiyle dikkat çeker. Üretim süreçlerindeki titizlikle birleşen bu özellikleri, Söke pamuğunu uluslararası düzeyde değerli bir ürün hâline getirmiştir. Ekonomik katkıları nedeniyle “beyaz altın” olarak anılan Söke pamuğu, sadece tekstil sektörü için değil, bölgenin tarımsal prestiji açısından da büyük bir önem taşımaktadır.

Mesir macunu, Osmanlı döneminde, özellikle 16. yüzyılda Manisa’da ortaya çıkan, geleneksel Türk tıbbında da önemli bir yere sahip köklü bir tatlı macundur. Yavuz Sultan Selim’in eşi ve Kanuni Sultan Süleyman’ın annesi Hafsa Sultan’ın hastalanması üzerine Manisa’da yaptırdığı Sultan Camii Külliyesi’nin darüşşifasında (hastane) hazırlanmıştır. Şifalı bitkilerden hazırlanan bu karışım sayesinde Hafsa Sultan’ın iyileştiği rivayet edilir. İyileşmesinin ardından Hafsa Sultan, bu şifalı karışımın halka dağıtılmasını istemiştir. O tarihten itibaren Mesir Macunu Festivali geleneği başlamış ve her yıl Sultan Camii’nden halka saçılarak dağıtılmıştır. 41 çeşit baharat ve bitkiden oluşan benzersiz bir karışım olan mesir macunu, tatlı kıvamıyla dikkat çeker. Başlıca malzemeleri arasında çörek otu, tarçın, zencefil, yenibahar, kakule, karanfil ve safran gibi doğal bitkiler yer alır. 2012 yılında Mesir Macunu Festivali, UNESCO’nun “İnsanlığın Somut Olmayan Kültürel Mirası Temsili Listesi”ne dâhil edilmiştir. 2024 yılında ise Avrupa Birliği’nden coğrafi işaret tescili alarak Türkiye’nin bu statüye kavuşan 28. ürünü olmuştur.