Bursa yakınlarında kurulan Osmanlı Beyliği, 1326 yılında Bursa’yı, 1331 yılında ise İznik’i fethetmiştir, böylece bölge Osmanlı hâkimiyetine girmiş ve Osmanlı köy ve kasabaları kurulmuştur. Osmanlı Devleti’nin, yıkılışına dek elinde tuttuğu Bursa yöresindeki doku, bölgede başka devletlerin etkisi olmadığı için bozulmadan muhafaza edilebilmiştir.

Uludağ’ın eteklerinde yer alan, coğrafi şekiller yüzünden Uludağ’ın dik etekleri ile vadiler arasına sıkışan köylere “Kızık Köyleri” ismi verilmiştir. Kızık köyleri, özelliklerine göre Derekızık, Fidyekızık, Değirmenlikızık gibi isimler almıştır. Cumalıkızık köyünün ismi ise diğer köylerden buraya Cuma namazına gelindiği için Cumalıkızık şeklinde kalmıştır.

Kızık köylerinden beş tanesi günümüze dek gelmiş olsa da erken dönem Osmanlı sivil mimarisini orijinal haline en yakın şekilde gözlemleyebileceğiniz anıt köy Cumalıkızık’tır. Bursa şehir merkezinden 20 dakika gibi kısa bir sürede ulaşabileceğiniz köyde sadece mimari değil yaşam alışkanlıkları bakımından da Osmanlı atmosferinin korunmuş olduğunu görebilirsiniz.

Cumalıkızık Köyü’nde yaklaşık olarak 300 kadar ev bulunuyor. Osmanlı dönemi mimarisinin mükemmel örneği olan bu evlerin ancak yarısı kullanılır durumda, diğer yarısında ise kültürel mirasımızın en iyi şekilde korunması amacıyla başlatılan restorasyon süreci devam ediyor.

Köy evleri genelde kerpiç ve ahşap kullanarak yapılmış. Bu evlerin yapımında kullanılan malzeme ve teknikler kadar, Osmanlı sivil mimari geleneğini yansıtan kapı tokmakları da ilgi çekiyor. İlginç şekilde 2000’li yıllara dek günümüzdeki kadar bilinmeyen Cumalıkızık Köyü bir televizyon dizisi sayesinde ünlü olmuş.

Uludağ’ın eteklerinde yer alan köy, konumu sayesinde birçok doğal güzellik de barındırıyor. Köyün ortasından, dağın zirvesinden gelen tertemiz su akıyor. Ayrıca Osmanlı geleneğine uygun şekilde, köyün içinde birçok çeşme de bulunuyor.

Bir söylentiye göre dünyanın en dar sokağı olan Cin Aralığı da Cumalıkızık Köyü’nde bulunmaktadır. Efsane, Kurtuluş Savaşı sırasında işgalci güçlerden kaçan Türklerin bir insanın geçemeyeceği kadar darmış gibi görünen bu sokak sayesinde hayatlarını kurtardığını söyler.

Osmanlı’nın ilk yıllarının atmosferine tanıklık edebileceğiniz Cumalıkızık’ta, köylülerin geleneksel usullere göre hazırladığı turşu, reçel, tarhana gibi yerel ürünleri satın alabilir, lezzetli gözleme ve kahvaltı çeşitlerinin tadına bakabilirsiniz. Uludağ eteklerinde doğa yürüyüşü yapmak ve köyün içindeki müzeyi ziyaret etmek de en çok tercih edilen Cumalıkızık etkinlikleri arasında yer alıyor.