Nemrut Krater Gölü’nün büyüklüğünü ve önemini kavrayabilmek için öncelikle bu tür coğrafi yapıların ne anlama geldiğini ve nasıl oluştuğunu bilmek gerekir. Bir yanardağın büyük bir püskürme yaşamasıyla magma odası boşalır ve üzerindeki kara tabakası çöker. Bu çökme sonucunda, volkanın tepe kısmında geniş bir çukur oluşur. İşte bu büyük çöküntü alanına kaldera denir. Zamanla yağmur suları, yer altı kaynakları veya eriyen buzul suları bu çukuru doldurarak göl hâline getirir.

Nemrut Krater Gölü, volkanik bir dağ olan Nemrut Dağı’nın patlaması sonucu oluşan kalderanın bir parçasıdır. Her ne kadar son hareketliliğin üzerinden neredeyse 600 yıl geçmiş olsa da kaldera görünümünü yaklaşık 100.000 yıl önce gerçekleşen büyük patlama sonucu aldığı düşünülmektedir. Bu patlama sırasında, dağın en yüksek noktası olan Sivritepe’nin yaklaşık 4.000 metre olan yüksekliğinin 3.000 metre seviyelerine düştüğü, yapılan topoğrafik analizlerle ortaya konmuştur.

Doğu Anadolu’da yer alan ve ülkemizin en yüksek dağlarından biri olan Nemrut Dağı’ndaki kaldera, büyüklük bakımından Türkiye’de birinci, Avrupa’da dördüncü ve dünyada on altıncı sırada yer almaktadır. Ayrıca, içinde göl bulunan kalderalar arasında, dünyanın ikinci en büyük kalderası olma ünvanına da sahiptir.

Nemrut Krater Gölü, Nemrut Dağı’nın kaldera yapısı içerisinde yer alan ve doğal güzelliğiyle büyüleyen en büyük gölüdür. Bu eşsiz doğa harikası, Avrupalı Seçkin Destinasyonlar Projesi (EDEN) kapsamında “Mükemmeliyet Ödülü” ile onurlandırılmıştır. Yaklaşık 15 kilometrekarelik yüz ölçümüne sahip hilal şeklindeki bu gölün en derin noktası 155 metreye kadar ulaşır. Nemrut Kalderası’nda sıcaklık değerleri, en düşük ocak ayında -5,9 °C, en yüksek ise temmuz ayında 18,5 °C olarak ölçülmüştür. Göl, sıcak su kaynaklarıyla beslendiği için alt katmanları yüzeye göre daha sıcaktır; bu da kış aylarında gölün donmasını engeller.

Çarpıcı renklerin gözlemlendiği ve ışık oyunlarının büyüleyici manzaralar oluşturduğu gölün suları, yağmur ve sıcak su kaynaklarıyla beslendiği için tatlı su özelliği taşır. Gölün taban yapısı kil, silt ve kum karışımından oluşmaktadır. Gölde yapılan analizlerde; okyanus, deniz ile tatlı su ekosistemlerinin yaşam kaynaklarından olan fitoplanktonların (denizlerde ve iç sularda asılı hâlde yaşayan, çoğu mikroskobik, tek hücreli bitkisel organizmalar) varlığı tespit edilmiştir. Dünyadaki oksijenin büyük bir kısmı, bu canlılar tarafından üretilmektedir.

Serin ve nemli bir iklime sahip olan bölgede kekik, mavi koyun yumağı, şalba (çalba), Tire lalesi ve tarla üçgülü gibi bitkiler yetişmektedir; her ne kadar Nemrut Krater Gölü, Doğu Anadolu Bölgesi’nde yer alsa da buradaki bitki örtüsünün %4,6’sını Akdeniz Bölgesi’ne özgü türler oluşturmaktadır.

Bitki çeşitliliği bakımından oldukça zengin olan göl, aynı zamanda çeşitli hayvan türlerine de yaşam alanı sunmaktadır; kızıl akbaba, kadife ördek, kaya kartalı, arı kuşu, doğu martısı, küçük alamecek, yabani tavşan, tilki ve bozayı burada yaşayan başlıca canlılardır.

Nemrut Krater Gölü ve çevresi, volkanik aktiviteler ve kaldera oluşumu açısından önemli bir araştırma alanı niteliğindedir; kalderanın içerisinde göller, çok sayıda lav çıkış merkezi, lav hunisi, sıçratma konisi, sıcak su kaynakları ve altı adet mağara bulunmaktadır. Bu nedenle volkan bilimciler ve jeologlar bölgeyi düzenli olarak incelemekte ve bilimsel araştırmalarını sürdürmektedir.

Nemrut Krater Gölü, çevresi yüksek dağlar ve sarp kayalarla çevrili olduğu için doğaseverler ve maceraperestler için gözde bir kamp alanıdır. Yaz ve sonbahar aylarında göl kenarında çadır kuran ziyaretçiler olduğu gibi, tepelerin ve göl çevresinin karla kaplandığı kış aylarında da bu manzarayı deneyimleyenlere rastlamak mümkündür. Yılın her mevsiminde farklı bir yüzünü gösteren Nemrut’un sunduğu manzaralar, göl çevresinde ve yürüyüş parkurlarında seyredilebilmektedir.